Ahlat-ı Erbaa İlmi Mizaç

AHLAT-I ERBAA:

Eski tıbbın esasını ahlât-ı erba’a nazariyesinin teşkil ettiğini söylemiştik. Öyleyse nedir bu ahlat-ı erbaa ?

Hemen belirtelim ki, eski  tıp nazariyesi, o devrin düşüncesine, kainatın mahiyeti hakkında hâkim olan temel görüşlerden ayn ve müstakil değildir. Günümüzün tıp anlayışı ile bu anlayışın hiç bir ilgisi yoktur.

Bu anlayışa dayanan bazı tabirler dinî kitabi yata da girdiği için, bilinmesi gereklidir. Bu Sebeple bu bahse yer verdik.

Tıbba Göre sağlık, hastalık, tedavi, ilaçların tesiri gibi ana meseleler, o devrin feylesoflarınca benimsenmiş umumî felsefi telakkilerle imtizaç ve izdivaç halindedir.

Sözgelimi feylesoflar âlemin varlığını dört ana unsurla izah etmektedirler:

Su, ates, toprak ve hava.

Şu halde ahlat-ı erba’a, bu temel telakkiler çerçevesinde anlaşılmalıdır. Ahlat, Arapçada hılt kelimesinin cem’idir (çoğulu). Hılt, bir terkibe giren unsurlardan birine denir. Erba’a da “dört” olduğuna göre ahlât-ı erba’a kısaca insan mizacını teşkil eden dört temel unsur demektir. Bunlar kan, safra, balgam,sevda’dır.

Simdi bunlar hakkında özet bir açıklamayı Dr. Osman Sevkfûen takip edelim:

1) Kan:

Et, yumurta gibi iyi gıdalardan hâsıl olup tabiatı hâr (sıcak) ve rabıt(yas)dır. İyisinin rengi kızıl ve kokusu iyi, lezzeti tatlı olmalıdır.

2) Safra:

Tatlıı yemeklerden hasıl olur. Tabiatı hâr, yâbis (kuru)dur.

3) Balgam:

Tabiatı soğuk ve yâbistir. Balık, yoğurt ve soğuk yemişler gibi maddelerin yenmesinden hâsıl olur.

4) Sevda(Kara Safra):

Bârid (soğuk) ve yâbis (kuru)dur. Sarımsak gibi kuru gıdalardan hâsıl olur.

Ahlât-ı erba’a’nın sükûnet hâli, ve muvâzeneti (dengeli hâli) sıhhati teşkileder. Bunlardan biri galip olursa hastalığa sebep olur.

Kan gâlib gelirse:

Çok uyku, gerinmek, esnemek gelir, kan alınması icap eden mahaller kaşınır, vücud ağırlaşır,ağızda acılık peydah olur. Vücutta sivilcelerin ve çıbanların çıkması, burun kanaması, çehre ve lisanın kızarması, rüyada kırmızı şeyler görülmesi, kan galebesi demektir.

Safra gâlib gelirse:

Ağızda acı bir lezzet peydah olur, susama hissi artar, uyku gelmez, iştahta zafiyet kesbeder. Çehre sararır. Rüyada sarı renkler görülür.

Balgamın galebesi:

Hazmın zafiyetine, vücudun ağırlaşmasına, çok uykuya, rüyada su, yağmur ve soğuk görmeye sebep olur. Vücud ısınmaz ve soğuk bulunur.

Sevda gâlib geldiği takdirde:

Kişi zayıf olup, iştahı kavi olur, uyku gelmez, sahsı fena fikirler istila eder. Kan siyahlaşır ve koyu olur.

Vücutta çok kıllar zuhur eder. Uykuda ölü ve korkulu şeyler, karanlıklar ve uçurumlar görülür.

Mecnunlarda, sevda galip addolunurdu. Kara sevda isminin çıkmasına sebep, bu nazariye olduğu zannolunur.

Çünkü Sevda’nın miktarı aklın muvazenetini(dengesini) gösterirdi.