Isparta Gülü

Prof.Dr. Kerim Alpınar

İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi

Farmasötik Botanik Anabilim Dalı (e)

Prof.Dr. Ayten Altıntaş

İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi

Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı

Ülkemizde 24 tür gülbulunsa da gül denince akla ilk gelen, Anadolu’da  2700 yıldan beri tanınan ve kullanılan Isparta gülü’dür.

Anavatanı Orta Asya olan yabani gül (Rosa), çok eski devirden beri bütün dünyada en çok ilgi çeken bitkilerden olmuştur. 1350 kadar türü bilinmektedir ve bunların 200 kadarı kokuludur.

nsan eliyle oluşturulan gül çeşidi (kültivar) ise 18 bin civarındadır. Ülkemizde 24 tür bulunur ama gül denince akla ilk gelen, Anadolu’da 2700 yıldan beri tanınan ve kullanılan Isparta gülü’dür

Yetiştirilmiş olduğu yerlerden dolayı ‘Şam gülü’ veya ‘Edirne gülü’, ya da yağ eldesinde kullanılması nedeniyle ‘yağ gülü’ adı verilen R. x damascena, R. gallica L. (Yabani Frenk gülü) ile R. moschata J. Herrmann (Misk gülü) türlerinin melezidir. Bu melezin bir çeşidin- den gül çiçeği veya petalleri (Flores Rosae);

gül suyu (Aqua Rosae) ve gül yağı (Oleum Rosae) elde edilir.

Büyük ihtimalle R. x damascena’yı anlatan ‘Kokulu gül’ün tıp kitaplarında yer alması

Dioscorides (M.S. 1.yy) ile başlar.

Yusuf Has Hacib (M.S. 11.yy) “Kutadgu Bilig” de gül suyu ve gül şurubundan;

İbn-i Sina (M.S. 10.yy) ve

İbn-i Baytar (M.S. 13.yy) ‘kokulu gül’ün tedavi amaçlı kullanılışından bahseder.

Gül suyu ve gül yağı üretimi 13.yy’da Edirne’de başlamış; 18.yy’dan sonra Kazanlık, Filibe, İslimiye ve Zağra bölgelerinde (Bulgaristan) öne geçmiştir. 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sonucu Bulgaristan’dan gelen göçmenler tarafından Bursa (1885), İstanbul (1886), İzmir, Aydın, Burdur ve Isparta’da gül yağı elde edilmeye başlanmıştır.

GünümüzdeTürkiye’de ‘Isparta gülü’nün %80’i Isparta’da, geri kalanı ise Burdur, Denizli ve Afyonkarahisar’da yetiştirilir. Türkiye dışında Bulgaristan, İran, Çin, Ukrayna, Moldova, Gürcistan,Azerbaycan, Hindistan ve Özbekistan, Isparta gülü yetiştiricisi ülkelerdir.

Gül yağı, absolüt ve gül suyu eldesi

Isparta gülünün çiçekleri veya daha doğru olarak, taç yaprakları (petalleri) mayıs ayının ortasından itibaren gündoğumunda, elle toplanır. Başlıca uçucu yağ, flavonoit, tanen, aminoasit ve müsilaj içeren bu petallerden ‘gül yağı’ve ‘gül suyu’ üretilir. Bu üretimde her biri günde 5 ton petal işleyebilecek bakırve çelik damıtma kazanları kullanılır.

Organik sertifikalı gül yağı, ‘ince gül yağı’, ‘katı gül yağı (konkret)’ ve ‘gülabsolütü (absolu)’ eldesinde kullanılır.

Taze petallerin su buharı kullanılarak damıtılmasıyla ‘ince gül yağı’ elde edilir. Oldukça düşük verimle (%0.01 -0.02) elde edilen bu soluk sarı, berrak yağ 200 C’nin altında kristallenir.

Bu arada yine su buharı uygulanarak daha yüksek verimle (%0.04) gül yağı elde edilir. Gül yağı, içi dışı kalaylı matara şeklindeki kaplarda (kumkuma) saklanır. Gül yağının bileşiminde 275 – 400 kadar madde bulunur.

Madde sayısı,yağın elde ediliş yöntemine, iklime, ekolojik ve genetik unsurlara bağlıdır. Gül yağının kalitesini, geraniol, nerol, b-Citronellol, C13-Norisoprenoid, α-ve β-Damascenone, Β-Damascone ve β-Ionone maddeleri belirler.

Çok pahalı olan gül yağı, Cymbopogon martinii var. motia türünden elde edilen ‘Palmarosa esansı’ veya Pelargonium graveolens türünden elde edilen ‘Geranium esansı’ ya da doğrudan geradışsatımı yapılır.

Gül suyu, taze petallerin su buharı kullanılarak damıtılmasıyla ele geçer. Aynı zamanda gül yağı eldesinde de yan ürün olarak gül suyu elde edilir. Çünkü gül yağının içindeki bazı maddeler suda az da olsa çözünür. Gül suyu yaklaşık %0.16 uçucu yağ içerir. niol ve feniletil alkol ile katıştırılabilir.

Taze çiçeklerden organik bir çözücüyle özüt elde edilmesi ve özütün alçak basınçta yoğunlaştırılması ile yarı katı, kristalize olmayan, turuncu – kırmızımsı ‘katı gül yağı (konkret)’ ele geçer. Konkret 5 kg’lık paslanmaz tenekelerde saklanmaktadır. Konkretin çözücü olarak alkolle özütlenmesi ve ardından alkolün uçurulması ile ‘gül absolütü (absolu)’ elde edilir. Absolüt, başlıca fenil etil alkol, sitronellol, nonadekan, nonadessen, geraniol, öjenol ve benzilalkol içerir.

Gül yağı üretiminde ilk 2 sırayı Bulgaristanve Türkiye alır.

Tıbbi ve kozmetik önemi 

Araştırmalar, gül yağı, absolüt ve gül suyunun;

antibakteriyel, antiviral, antifungal, antiseptik, antienflamatuar, antispazmodik, analjezik, antidepresan, sedatif, tonik, bronş genişletici, bulantı kesici, dolaşım uyarıcı, antioksidan ve afrodizyak etkisini göstermiştir.

Halk arasında, petallerin suda bekletilmesiyle elde edilen gül suyundan yara, yanık, uçuk, aft, hemoroid, göz ve deri hastalıklarında; petallerle hazırlanan tıbbi çaydan depresyonda; petallerin yağda bekletilmesiyle elde edilen

çözeltiden –sürülerek- ağrılarda faydalanılır.

Gül dermokozmetik olarak, kolajen sentezini uyarıcı, doku sıkılaştırıcı, komedonları engelleyici, kırışıklık azaltıcı, cildi besleyici ve temizleyici, nemlendirici, akne ve kızarıklıkları önleyici, tahriş

azaltıcı, yara ve yanık iyileştirici ve koku verici olarak kullanılır.

Kolonya, losyon, krem, parfüm, sabun, şampuan, temizleme köpüğü, temizleme sütü ve toniklerde güle yer verilir.

Salık Çevre Kültür  Dergisi